THORENS TD 158

Afgelopen zomer heb ik voordat ik met vakantie ging het juli nummer van de HVT aangeschaft. In dit nummer stond een special over draaitafels vergezeld van een prijsvraag. De prijs: een draaitafel van Thorens, de hierboven afgebeelde TD 158, een vol automaat.  De vraag: Hoe zijn de afspeelsnelheden 78, 45 en 33 1/3 toeren ontstaan? Als vinylliefhebber werd ik getriggerd dat eens tot op de bodem uit te zoeken. Na een uurtje speuren op internet kwam ik een artikel tegen van Peter Copeland van het British Library National Sound Archive. In dit artikel werd het uitgelegd. Dit heb ik samengevat en vertaald en als antwoord gemaild naar Viertron BV, de importeur van Thorens:

“Hallo,

Deze prijsvraag vind ik erg verrijkend omdat ik door een avondje speuren weer wat meer weet over de historie van mijn platencollectie. En dan eens niet over de muziek maar over de drager zelf.

Dit is wat ik vond over de diverse toerentallen.

Zelf heb ik ooit een platenspeler gehad die ook nog 16 toeren af kon spelen, dit laat ik echter buiten beschouwing omdat jullie er niet naar vroegen.

Vanwege de chronologie begin ik met 78 toeren:

78 toeren:

Het was (mijn naamgenoot) Emil Berliner, uitvinder van de grammofoonplaat en platenspeler, die vast stelde hoe snel de eerste platen ongeveer moesten draaien. Berliner maakte gebruik van stalen naalden die van stalen naainaalden konden worden gemaakt.

De maat van de naald bepaalde de maat van de groef. Om in deze maat groef het gewenste frekwentiebereik vast te kunnen leggen bleek dat de snelheid tussen 70 en 90 toeren moest liggen.

In 1912 ging de British Gramophone Company luistertests doen met de muziek in hun catalogus.

De beste gemiddelde snelheid bleek 78 toeren te zijn. Andere maatschappijen namen dit over en zo ontstond er een standaard. Omdat sommige landen 50 hertz en andere landen 60 hertz wisselspanning hadden (en hebben) zijn de ideale toerentallen resp. 77,922 en 78,261 toeren.

33 toeren:

Platen met een lager toerental werden in eerste instantie ontwikkeld voor de filmindustie.

Een standaard 78 toerenplaat kon per kant tussen 4 en 5 minuten geluid “dragen”.

In de jaren 20 van de vorige eeuw zat er zo’n 11 minuten film op een spoel . Toen er in de tweede helft van dat decennnium films met geluid in de bioscopen verschenen ontstond er behoefte aan een geluidsdrager met evenveel non-stop speelduur.

Er kwamen speciale filmprojectoren die mechanisch werden verbonden met een grammofoon, het zogeheten Vitaphone systeem.

Op deze manier liep het geluid synchroon met de film. Dit was de voorloper van de latere film met een audiospoor naast de beeldjes. Omdat een film (spoel) toendertijd zo’n 11 minuten duurde moest het toerental van de bijbehorende plaat ongeveer 32 toeren zijn om het geluid te laten matchen met de film.

In 1927 werd het toerental 33 1/3 geïntroduceerd als compromis tussen de optimale signaal/ruisverhouding en de speelduur na een grondige analyse door J.P. Maxfield van de firma Bell Laboratories.

Het schijnt dat ingenieurs van CBS, die de eerste LP’s in 1948 ontwikkelden, destijds aan het experimenteren waren met oude 33 toeren machines die in hun werkplaats stonden.

Zij hebben toen nieuwe groefafmetingen (de microgroef) ontwikkeld die een acceptabele signaal-ruisverhouding hadden in combinatie met het nieuwe materiaal vinyl dat de tot dan toe gebruikte en zeer breekbare schellak verving.

De speelsnelheid van onze geliefde LP’s stamt dus uit de “roaring twenties” en heeft haar roots in de bioscoop.

45 toeren:

45 toeren als afspeelsnelheid is het resultaat van een rekenkundige formule.

Deze formule, toegepast door RCA Victor in 1948, liet zien dat je optimaal gebruik maakt van een plaat die op constante snelheid draait als de binnenste groef met opgenomen geluid de helft van de diameter heeft van de buitenste. Om deze reden heeft een 7 inch single trouwens een label met een diameter van 3 ½ inch. Andere factoren in deze formule waren de door CBS ontwikkelde groefafmetingen, het gewenste frekwentiebereik en de toegestane vervorming.

De laatste 2 hangen nauw samen met de toenmalige gewenste geluidskwaliteit waar steeds hogere eisen aan werden gesteld door het publiek.

De uitkomst van de formule was 45 toeren en dat werd de standaard voor de single.

Later werd dit toerental ook sporadisch toegepast op LP formaat: de maxisingle, geliefd bij audiofielen en DJ’s vanwege het prettige formaat en de mooie geluidskwaliteit omdat de groeven verder uit elkaar liggen.

Met vriendelijke groet,

Emiel

(ik zou er bijna Emil van maken uit eerbetoon aan Emil Berliner…)“

De afwikkeling verliep niet helemaal vlekkeloos.

Dit antwoord heb ik op 25 juli ingezonden via de website van Viertron. De website ben ik in de gaten blijven houden. Na twee maanden stond de prijsvraag nog steeds open en heb ik een mail gestuurd met de vraag wanneer de prijsvraag zou sluiten. Tot mijn verbazing kreeg ik een mail terug met de boodschap dat geen van de ingezonden antwoorden ook maar in de buurt kwam en dat er in de HVT van september een uitleg stond. Hoewel ik abonnee van HVT ben, had ik dit artikel gemist. Vervolgens heb ik mijn antwoord nogmaals ingezonden en kreeg ik als antwoord dat het goed was, met de vraag wanneer en naar welk e-mail adres het destijds was verstuurd. Na een poosje kreeg ik bericht. Men had het uitgezocht en ik was de eerste met het complete antwoord en werd alsnog erkend als winnaar. Overbodig te zeggen dat ik blij ben er toch even achteraan gegaan te zijn. De Thorens zou verzonden worden naar een dealer in de buurt. In mijn geval Hobo-hifi in Arnhem alwaar ik een oude bekende ben. Op 10 november viel de nieuwe HVT in de bus en er was een artikel gewijd aan de prijsvraag voorzien van mijn antwoord en de mededeling dat ik de winnaar ben van de Thorens. Op 1 december kreeg ik bericht van Viertron dat de draaitafel die dag bij Hobo hifi zou arriveren. Op 3 december ben ik naar Arnhem gegaan op hem op te halen. De ontvangst bij Hobo hifi was zoals vanouds zeer vriendelijk. Na ruim vier maanden wierp een uurtje speurwerk op het web zijn vruchten af.

Eind goed, al goed! 

Viertron, HVT en Hobo hifi Arnhem:

Hartelijk bedankt!

 

Ook op Facebook werd de prijsvraag wereldkundig gemaakt: