unique radio

Het werd weer hoog tijd om een concert bij te wonen. Deze keer samen met een (oud) collega die net als ik een even gepassioneerde liefhebber van klassieke muziek is. Een paar weken geleden spotte ik een aantal interessante strijkkwartetten in het Muziekgebouw, uitgevoerd door een voor mij volstrekt onbekend strijkkwartet.  Een gokje maar had er een goed gevoel over en dat bleek helemaal juist te zijn.

Het Jerusalem Quartet bestaat uit; Alexander Pavlovsky (first violin), Sergei Bresler (second violin), Amichai Grosz (viola) and Kyril Zlotnikov (cello).

Programma

Ludwig van Beethoven ( 1770 – 1827) Strijkkwartet op. 18 nr. 6
Béla Bartók (1881-1927) Strijkkwartet nr. 6
Antonín Dvořák (1841-1904) Strijkkwartet nr. 12 ‘Amerikaanse’

Verwacht van mij niet een diepe analyse van de gespeelde muziekstukken maar wel een directe indruk die de composities op mij nalieten. Deze indruk bestaat uit drie delen; De vakmanschap van de uitvoerenden, de emotie die de composities bij mij opriepen en de geluidskwaliteit.

Uitvoerenden

Om met het vakmanschap van de uitvoerenden te beginnen kan ik kort zijn ; uiterst gedisciplineerd, empatisch en een gouden klank. De eerst genoemde eigenschappen mag je van een top strijkkwartet wel verwachten maar het laatste was wel heel opvallend. Zo’n homogene en kleurrijke instrumentklank heb ik nog maar zelden meegemaakt. The Times (2011) geeft dan ook de volgende beschrijving over dit kwartet;  Passion, precision, warmth, a gold blend: these are the trademarks of this excellent Israeli string quartet.” en daar sluit ik mij volledig bij aan. De heren speelden de stukken zittend in tegenstelling met het eerder beluisterde Brodsky Quartet waar de leden op de celliste na stukken van Dimitri Shostakovich staand uitvoerden. Staande uitvoering zou meer expressieve mogelijkheden bieden. Ik heb bij het Jerusalem Quartet geen enkele expressie gemist in het strijkkwartet nr.6 van Béla Bartók wat op dit punt vergelijkbaar is met Shostakovich. Wellicht zal bij een zittende uitvoering de stoelzittingen een stuk sneller slijten.

Composities

Beethovens Strijkkwartet op.18 nr.6 als appetizer. Een jong strijkkwartet wat Beethoven rond zijn 30e heeft geschreven. Musicologen verschillen nogal eens van mening over opus 18 maar wat ik op deze avond heb gehoord was meer dan overtuigend. Duidelijk nog in de klassieke stijl van zijn leermeester Haydn, zoekend naar een eigen vorm maar wel al vol spannende contrasten die plotselinge stemmingswisselingen teweeg brachten. Herkenbaar hoorde ik hier het genie Beethoven aan het werk met zijn gebalde vuist is zijn broekzak.

 

 

 

Het Strijkkwartet nr.6 uit 1939 van Béla Bartók was voor mij  de meest interessantste van de drie strijkkwartetten.  Bartók laat zich hier weer als een meester in vorm, stemvorming en samenklank herkennen. Hoewel dit laatste strijkkwartet van Bartók vooral droefenis en berusting uitstraalt ( Bartók vluchtte uit zijn geliefde Hongarije vanwege het uitbreken van de tweede wereldoorlog) is het verrassend gevarieerd en laat de musici tot het uiterste gaan. Van subtiele gestreken passages tot expressief gepluk aan de snaren. Ook de meesterlijke opbouw van de vier delen mag hier genoemd worden. Wat begint met een melancholieke start met het leidmotief door de altviool wordt met elk volgend deel langer. Ook de bezetting wordt met elk deel voller waarbij  ook de expressie toeneemt. De dreiging van oorlog hoor je in elk deel toenemen waarbij het laatste vierstemmig deel kan worden samenvat als een excursie langs een duister en onbegaanbaar pad zonder uitweg. Hoewel hij nog wel een van zijn populairste orkeststukken ( Concert voor Orkest ) in de VS heeft gecomponeerd stierf hij in 1945, ver van zijn geliefde geboortegrond.

 

Het 12e strijkkwartet ‘Amerikaanse’ door de Tsjechische componist Antonín Dvořák verwijst naar zijn verblijf in de VS rond 1893.  Het is samen met zijn 9e symfonie ronduit het geliefdste en populairste werk van Dvořák.  Uit de literatuur kwam ik er achter dat het 12e strijkkwartet als bijnaam ‘negerkwartet’ had gekregen. Tegenwoordig bepaald geen vleiende benaming maar in de tijd dat dit kwartet werd gecomponeerd (1893) was dat geen enkel probleem. Hoe dan ook het hier genoemd ‘Amerikaanse’ strijkkwartet klonk als een heel fris toetje na het beladen stuk van Bartok.  Of er Native Amerikaanse invloeden in de compositie zijn verstopt kon ik niet horen. Er wordt zelfs gesproken over invloed van nigger spirituals vandaar de eerder genoemde bijnaam. Echter de meeste analisten wijzen deze invloeden af en concluderen dat het enige verband met Amerika is dat het daar is geschreven. Een prachtig gebalanceerd strijkkwartet waar Boheemse heimwee in doorklinkt maar licht blijft door optimisme en sprankelende accenten. Misschien is dit laatste het enige wat verwijst naar ‘de nieuwe wereld’.

 

 

Muziekgebouw aan ‘t IJ

Inmiddels heb ik afgelopen maanden een paar schitterende strijkkwartetten in het Muziekgebouw kunnen beluisteren vanaf praktisch dezelfde plek in de zaal. Onverwacht kon ik ook de akoestiek vanaf een weggestopt balkonstoeltje bewonderen. Ook vanaf deze plek blijft verrassend veel overeind.  Een groot compliment voor het Deense architectenbureau 3xNielsen of kortweg 3XN. Bij het binnenkomen van de grote zaal ontkom ik niet aan een soort ‘Ikea’-gevoel vanwege de vele houten latten waar de wanden van zijn voorzien. Maar vergis je niet, hier is werkelijk sprake van hightech. De zaal heeft een variabele akoestiek waarbij de nagalm-tijd kan variëren van 1,5 tot 3,5 seconden. Dit wordt bereikt door het plafond op en neer te laten bewegen. Ook de vloer is beweegbaar. De zijwanden kunnen naar het podium verplaatst worden, en ook kan de achterwand omhoog gehesen worden. Kortom zeer flexibel om praktisch elk optreden te kunnen finetunen. En ik moet zeggen dat de geluidskwaliteit adembenemend was en is zonder meer über high end. Afgezien van de prachtig afgetekende instrumentklanken en fluwelen akoestiek is het live dichtbij zijn en daarmee met de muziek mee kunnen ademen met geen enkele High End installatie, hoe goed dan ook, te bereiken. Dit heb ik mij ook het hele concert gerealiseerd en stuwde de uitvoering naar eenzame hoogten. Kortom een geweldige muziekavond waar zeker nog een vervolg op zal komen.