unique radio

Radiogeschiedenis

Nog steeds spreken buizenradio’s tot onze verbeelding. Vanaf de jaren twintig tot in de jaren zestig werden deze in grote getale geproduceerd in vele Europese radiofabrieken, waarbij Philips uit Eindhoven een belangrijke positie innam. Antieke radio’s uit de dertiger jaren zijn vaak pronkstukken met fraai vormgegeven mahoniehouten kasten en bakelieten knoppen. Radio’s uit de begintijd waren geschikt voor de ontvangst van lange-, midden- en kortegolf waarbij de namen en frequenties van de zendstations op het glas van de afstemschaal konden worden afgelezen. Na de tweede wereldoorlog werd de FM-band in gebruik genomen waarbij High-Fidelity geluidskwaliteit met een frequentieweergave van 30Hz tot 15 kHz mogelijk was. De radio bracht de concertzaal bij je thuis.

 

 

Philips produceerde z’n eerste radio in 1927;  in 1932 werden er al meer dan 1 miljoen toestellen verkocht en zo’n 100 miljoen (!) radiobuizen gefabriceerd.  Tot eind jaren ’30 werd het signaal van Hilversum 1 doorgegeven via de lange golf, rond de 1900 meter (158 kHz). De zender stond indertijd in Huizen. Kort voor de oorlog werd de langegolfzender buiten gebruik gesteld en een nieuwe middengolfzender in Lopik in gebruik genomen.

Radio-ontvangst toen en nu

 

Een naam die je op de afstemschaal van veel vooroorlogse radio’s tegenkomt is Jaarsveld. Hier stond de zender voor Hilversum 2. In 1948 verhuisde deze naar Lopik.  De oude zender in Jaarsveld bleef behouden en werd vanaf 1965 opnieuw in gebruik genomen voor de toen hagelnieuwe muziekzender Hilversum 3, te ontvangen op 240m AM (1250 kHz).  Het zendvermogen was slechts 20 kilowatt. In 1975 verhuisde Hilversum 3 naar 444 meter (676 kHz), in 1979 schoof de zender op naar 445 meter (677 kHz).  In 2015 was het middengolftijdperk ten einde en werden de nationale middengolfzenders ontmanteld. In 2016 werd het mogelijk voor lokale stations om met beperkt zendvermogen (100 W PEP)  op de middengolfband uit te zenden. Met name in het Noorden van het land zijn enkele stations actief, ‘s avonds heb je redelijke kans dat je deze kunt beluisteren. Nu vrijwel alle MG-omroepzenders op het Europese vasteland zijn uitgeschakeld kun je met een beetje zoeken veel zwakkere lokale stations uit de ether plukken.

 

Op de korte golf hoorde je mysterieuze stemmen en muziek uit verre landen, dat was pure jongensromantiek. Buizenradio’s blijken echter gevoelig genoeg om nog enkele verafgelegen Engelse radiostations te ontvangen. ‘s Avonds is de ontvangst vaak beter vanwege atmosferische condities. Een externe draadantenne kan de ontvangst sterk verbeteren, let dan op de aardaansluiting die je verbindt met een metalen deel van een waterleiding- of cv-buis. Een radiopraktijk uit vroeger tijden.

Internetstream via buizenradio

Als je buizenradio te weinig interessante zenders biedt dan kun je met een klein middengolf- of FM-zendertje het geluid van je internetradio(stream) doorprikken via de MG- of FM-band. Zo luister je internetradio via je buizenradio mét het karakteristieke buizengeluid. Er zijn speciale zendertjes met een bereik van een tiental meter (in huis)  in de handel die geschikt zijn om muziek via FM-band of Middengolf door te zenden. Let er dan wel op dat je dit legaal doet en dat je zender geen storing (bij de buren) veroorzaakt.

Buizenradio voor iedereen

Buizenradio’s zijn vaak aantrekkelijk geprijsd. Op sites van verzamelaars en radiomusea kun je gunstige aanbiedingen vinden.  Het spelend houden van je oldtimer-radio is niet zo’n probleem, radiobuizen zijn vaak nog goed verkrijgbaar tegen een redelijke prijs (zoek even op typenummer op internet). Mocht een serieuze reparatie nodig zijn dan kun je altijd een bezoek brengen aan de reparatiedagen van de Nederlandse Vereniging voor Historische Radio. Daar helpen ze je graag.

Een model jaren ’30

In de jaren dertig werden er veel oerdegelijke en fraai vormgegeven buizenradio’s gefabriceerd. De Philips Sonate 795A uit 1936 is hier een voorbeeld van. Deze radio’s zijn tegenwoordig voor een gunstige tweedehandsprijs te koop. De Philips 795A is een luxueuze radio in houten walnootfineer kast waarbij afstemming/golflengtekeuze en volume-/toonregeling zijn gecombineerd via een draaibaar pookje met ingebouwde volumeknop en draaibare ring. Deze ingenieuze monoknop – een joystick van bakeliet – is een vinding van Philips. Afstemming en golflengtekeuze worden geregeld via zogenaamde Bowdenkabels. De mechanische constructie is vrij complex, behandel de monoknop voorzichtig. Als deze niet meer werkt heb je een vakman nodig voor reparatie. De verlichte afstemschaal van de Sonate is opklapbaar en voorzien van een kattenoog-afstemindicator waarbij de twee groen oplichtende segmenten moeten aansluiten met een smalle spleet ertussen als de radio op de draaggolf van de zender is afgestemd. De radio is uitgerust met 1 magnetodynamische luidspreker met bewegende spoel. Geniet van het ongeëvenaarde nostalgische geluid en de delicate analoge afstemming die respect voor de techniek afdwingt. Hier heb je de techniek echt onder je vingers. De radio is voorzien van goudkleurige Miniwattbuizen die niet warm worden en een lange levensduur hebben. Een buizenradio uit de jaren dertig vraagt niet meer dan 50 Watt elektrisch vermogen.

Houdt je radio spelend

De kwaliteit van radio’s uit de dertiger jaren is veelal zodanig hoog dat deze na meer dan tachtig jaar nog prima spelen. Om de levensduur van de radio te verlengen is het aan te raden om de netspanningskiezer op 240 VAC in te stellen, voor zover dit nog niet is gebeurd. Check ook even of  de isolatie van het netsnoer in orde is vanwege de elektrische veiligheid. Via internet kun je klassieke textielomwonden netsnoeren ter vervanging krijgen. Vaak zal het bij een snoervervanging nodig zijn om te solderen binnen het chassis. Dit kun je het best overlaten aan een ervaren (hobby-)elektronicus. Buizentechniek werkt met hoge spanningen, daarbij is extra aandacht voor de veiligheid noodzakelijk. Als je extra zuinig bent op je buizenradio dan kun je overwegen om een variac-regeltransformator aan te schaffen waarmee je de netspanning op je radio langzaam opvoert zodat de broze hoogspanningscondensatoren van de voeding voorzichtig op spanning komen. Gebruik je antieke radio bij voorkeur alleen bij bijzondere gelegenheden of op de zondag. Een oldtimer is niet meer geschikt voor dagelijks gebruik. Mocht reparatie nodig zijn dan kun je terecht bij de reparatiedagen van de Nederlandse Vereniging voor Historische Radio.

Jaren vijftig: HiFi-Wunschklangregister

In de jaren vijftig werd de buizentechniek verder verbeterd met compacte en meer efficiënte buizen. Hifi-geluid en stereoweergave werden mogelijk. De Grundig 3068 is een zeer fraaie buizenradio uit 1956/’57 met HiFi-Wunschklangregister. De Duitse fabrikant Grundig introduceerde als eerste een meerbandige toonregeling. Model 3068 mit Wunschklang is voorzien van een 5-bandige toonregeling en 3 ingebouwde breedbandluidsprekers Multi-Oktav en 1 electrostatische luidspreker. De geluidskwaliteit is erg goed. De radio is uitgerust met een groen oplichtend afstemoog voor precieze afstemming op de draaggolf van de zender en er is een draaibare ferrietantenne ingebouwd. De superheterodyne bouwvorm met dubbele middenfrequenttrap zorgt voor uitstekende selectieve FM-ontvangst. Topmodel Konzertgerät Grundig 5080 is voorzien van maar liefst vijf luidsprekers en heeft een uitgangsvermogen van 15 Watt. Uitzonderlijk voor een buizenradio. Dat toestel weegt bijna 18 kg en kostte in de jaren vijftig ruim 500 gulden,  meer dan twee maandsalarissen van een modale werknemer uit die tijd.

 

Jaren zestig: Stereoradio – sluit je platenspeler aan

De Philips plano stereoradio’s uit begin jaren zestig zijn geliefd om hun goede geluidskwaliteit. De tweedehandsprijs van deze radio’s  is momenteel aan het stijgen. Deze radiotoestellen zijn geschikt voor de ontvangst van FM-band (mono/stereo), middengolf, kortegolf en langegolf.  Stereomodel B5X44A uit 1964 is voorzien van een PU-ingang waarop je een cassettedeck of CD-speler kunt aansluiten.  Deze radio is opgebouwd uit 10 radiobuizen en heeft een aansluitwaarde van 90 Watt. Je kunt vanzelfsprekend ook een moderne platenspeler aansluiten als je een aparte phono-voorversterker in huis hebt. Als je een bluetooth-converter aansluit kun je zelfs muziek vanuit je smartphone afspelen. Het aansluiten van een vintage platenspeler met keramisch- of kristalelement uit de jaren ’50/’60 is af te raden,  deze geeft meer slijtage aan de groef van de kostbare platen uit je verzameling.  Met enige handigheid kun je zelf een verloopstukje maken om je externe audioapparaat aan te sluiten op de (stereo)PU-ingang van de buizenradio. Je sluit opeenvolgend drie draden aan, linkerkanaal, aarde en rechterkanaal. Zo kun je nóg meer genieten van het warme en fluweelzachte geluid van je buizenradio.